حامیم بن من‌الله بن حریزحامیمبن مَنّ اللّه بن حَریزبن‌عمروبن جفوال (واجفوال) بن زروال (وازروال)، ملقب به مُفْتَری، بربر مدعی نبوت در اوایل قرن چهارم می باشد. فهرست مندرجات۲ - فرزندان حامیم ۳ - حکومت خاندان ماجکس وظهور حامیم ۴ - ادعای حامیم ۵ - کتاب حامیم به زبان بربری ۶ - نقش عمه وخواهر حامیم ۷ - اعتقاد به سحر ۸ - نمازشریعت ساختگی حامیم ۹ - روزه شریعت ساختگی حامیم ۱۰ - احکام حج و خوردنی هادر دین حامیم ۱۱ - کشته شدن حامیم به دست عبدالرحمن ۱۲ - پایان دین ساختگی حامیم ۱۳ - فهرست منابع ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - بیوگرافی حامیم بن من الله بن حریزوی از بنی جفوال/ ودفل (منسوب به جد حامیم) از شعب مَجکَسه، از قبایل غُماره، بود . زمان ولادتش مشخص نیست، ولی ظهورش را در ۳۱۳ گزارش کرده‌اند. [۱]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۲، ص۷۷۷، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
[۲]
ابن‌عذاری، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، ج۱، ص۱۹۲، ج ۱، چاپ ژ س کولن و الوی ـ پرووانسال، بیروت ۱۹۸۳.
[۳]
ابن‌ابی‌زرع، الأنیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینة فاس، ج۱، ص۹۸، رباط ۱۹۷۲.
[۴]
ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۶، ص۲۸۸.
[۵]
عبدالعزیز ثعالبی، تاریخ شمال افریقیا من الفتح الاسلامی الی نهایة الدولة الأغلبیة، ج۱، ص۱۵۳، چاپ احمدبن میلاد و محمد ادریس، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۶]
سعد زغلول عبدالحمید، تاریخ المغرب العربی، ج۱، ص۹۷، اسکندریة ۱۹۷۹ـ۱۹۹۰.
نام او از حم، از حروف مقطعه قرآن کریم ، گرفته شده است. کنیه و نام پدر وی، ابوخلف منّاللّه، و نیز نام جد و جدِ جدش از اسامی عربی و اسلامی است، که نشان می‌دهد حامیم در خاندان و قبیله‌ای ظهور کرده است که سابقه مسلمانی داشته‌اند. [۷]
آلفرد بل، الفرق الاسلامیة فی الشمال الافریقی من الفتح العربی حتی الیوم، ج۱، ص۱۸۲ـ۱۸۳، ترجمه عن الفرنسیة عبدالرحمان بدوی، بیروت ۱۹۸۷.
۲ - فرزندان حامیمحامیم سه پسر داشت: محمد، که به همین سبب کنیه اش ابومحمد بود، عبداللّه و عیسی. عیسی بعد از حامیم در میان غماره مقامی ارجمند یافت و چون مسلمانان پدرش را مفتری لقب داده بودند، او نیز به ابن‌مفتری ملقب شد. [۸]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۲، ص۷۷۷، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
۳ - حکومت خاندان ماجکس وظهور حامیمبهنوشته ابن‌خلدون ، [۹]
ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۶، ص۲۸۲.
پس از شورش مَیسَرَه خارجی در ۱۲۲، که شهر سَبتَه ویران شد، شخصی به‌نام ماجکس به عمران شهر پرداخت. وی اسلام آورد و پس از او فرزندانش، تحت فرمانروایی ادریسیان و سپس امویان ، به امارت آن شهر پرداختند.مجکسه به این فرد منسوب بودند. در اواخر حکومت خاندان ماجکس، حامیم در کوهی در نزدیکی تِطوان، که بعدها به‌نام او کوه حامیم خوانده شد، ظهور کرد. [۱۰]
ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۶، ص۲۸۸.
۴ - ادعای حامیمحامیم مدعی بود که دینش مکمل اسلام است، چنان‌که اسلام مکمل مسیحیت و یهودیت است، و قصدش اصلاح اسلام است، همان‌طور که اسلام توحید را نزد مسیحیت و یهودیت احیا کرد. [۱۱]
آلفرد بل، الفرق الاسلامیة فی الشمال الافریقی من الفتح العربی حتی الیوم، ج۱، ص۱۸۴، ترجمه عن الفرنسیة عبدالرحمان بدوی، بیروت ۱۹۸۷.
مردم غماره ــ که به نقل مورخان مسلمان ، [۱۲]
البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، ج ۱، چاپ ژ س کولن و الوی ـ پرووانسال، بیروت ۱۹۸۳.
[۱۳]
ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۶، ص۲۸۸.
به‌سبب جهالتشان، به هر عقیده باطلی جذب می‌شدندــ دعوی حامیم را پذیرفتند.۵ - کتاب حامیم به زبان بربریحامیم، همانند صالح‌بن طَریف، قرآنی به زبان بربری آورد که اکنون موجود نیست و نخستین بار ابوعُبَید بَکری - متوفی ۴۸۷ [۱۴]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک،ج ۲، ص ۷۷۶، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
ترجمه عربی قطعاتی از آن را نقل کرده است. این قطعات را ظاهراً در نماز می‌خواندند، از جمله در رکوع ذکر ی داشتند که در آن بر ایمان به حامیم و پدر و عمه‌اش تأکید می‌شد. [۱۵]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۲، ص۷۷۷، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
[۱۶]
ابن‌ابی‌زرع، الأنیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینة فاس، ج۱، ص۹۹، رباط ۱۹۷۲.
۶ - نقش عمه وخواهر حامیمعمه حامیم، ساحره‌ای به نام تانْقیت، و خواهر حامیم دبو/ دجّو، که او هم ساحره بود، در دین وی نقش زیادی داشتند. در زمان قحطی و جنگ ، به خواهر او متوسل می‌شدند. [۱۷]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۲، ص۷۷۷، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
[۱۸]
ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۶، ص۲۸۸.
۷ - اعتقاد به سحراعتقاد به سحر ، که حاکی از تأثیر عقاید سنّتی بربرها در دین حامیم است، نشان‌دهنده پیوند عقاید صالح‌بن طریف و حامیم نیز هست. ۸ - نمازشریعت ساختگی حامیمدر شریعت حامیم، طهارت و غسل و وضوی قبل از نماز و مانند این امور لزومی نداشت و نمازهای پنج گانه نیز به دو نوبت، در هنگام طلوع و غروب آفتاب ، تقلیل یافت. هر نماز سه رکعت بود [۱۹]
ابن‌ابی‌زرع، الأنیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینة فاس، ج۱، ص۹۹، رباط ۱۹۷۲.
[۲۰]
احمد سلاوی، کتاب الاستقصالأخبار دول المغرب الاقصی، ج۱، ص۱۹۲، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء ۱۹۵۴ـ۱۹۵۶.
و پیروان حامیم می‌بایست در سجده ، کف دستشان را بر صورت می‌نهادند و به جای پیشانی ، پشت دستهایشان را به خاک می‌گذاشتند.۹ - روزه شریعت ساختگی حامیمهمچنین روزه فقط در سه روز آخر رمضان واجب بود و در روز چهارم افطار می‌کردند و عید فطر شان دومین روز شوال بود.به جای روزه ماه رمضان، همه هفته روزهای چهارشنبه تا ظهر و تمام پنج‌شنبه‌ها، روزه واجب بود و متخلفان می‌بایست سه تا پنج گاو نر کفاره می‌دادند که این کفاره‌ها به حامیم و خاندانش می‌رسید. [۲۱]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۲، ص۷۷۷، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
[۲۲]
ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکر من حَلَّ من الاعلام مدینة فاس، ج۱، ص۸۱، رباط ۱۹۷۳ـ ۱۹۷۴.
[۲۳]
احمد سلاوی، کتاب الاستقصالأخبار دول المغرب الاقصی، ج۱، ص۱۹۲، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء ۱۹۵۴ـ۱۹۵۶.
۱۰ - احکام حج و خوردنی هادر دین حامیمحج نیز ساقط شد. خوردن تخم تمام پرندگان و سر هر حیوانی تحریم گردید، ولی خوردن ماهی ، مشروط به تذکیه ( ذبح شرعی ) حلال شمرده شد. به‌رغم حرام بودن گوشت خوک در اسلام، حامیم خوردن خوکِ ماده را جایز می‌دانست و می‌گفت که اسلامِ محمد صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم فقط خوردن خوکِ نر را تحریم کرده است. در مجموع، دین حامیم التقاطی از اسلام و عقاید و آداب و رسوم بربرها بود. ۱۱ - کشته شدن حامیم به دست عبدالرحمندر ۳۱۵ عبدالرحمان ناصر، حاکم اموی اندلس ، لشکر ی را به جنگ حامیم فرستاد. لشکریان، حامیم و پیروانش را در قصر مصموده، در حوالی طنجه، کشتند و سر حامیم را به قرطبه نزد عبدالرحمان فرستادند. [۲۴]
عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۲، ص۷۷۷، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲.
[۲۵]
ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۶، ص۲۸۸.
[۲۶]
احمد سلاوی، کتاب الاستقصالأخبار دول المغرب الاقصی، ج۱، ص۱۹۳، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء ۱۹۵۴ـ۱۹۵۶.
۱۲ - پایان دین ساختگی حامیمدین حامیم با قتل او نابود نشد، اما به نظر نمی‌رسد که پس از قرن چهارم ادامه یافته باشد. ________________________________________ ۱۳ - فهرست منابع(۱) ابن‌ابی‌زرع، الأنیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینة فاس، رباط ۱۹۷۲. (۲) ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون. (۳) ابن‌عذاری، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، ج ۱، چاپ ژ س کولن و الوی ـ پرووانسال، بیروت ۱۹۸۳. (۴) ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکر من حَلَّ من الاعلام مدینة فاس، رباط ۱۹۷۳ـ ۱۹۷۴. (۵) عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس ۱۹۹۲. (۶) آلفرد بل، الفرق الاسلامیة فی الشمال الافریقی من الفتح العربی حتی الیوم، ترجمه عن الفرنسیة عبدالرحمان بدوی، بیروت ۱۹۸۷. (۷) عبدالعزیز ثعالبی، تاریخ شمال افریقیا من الفتح الاسلامی الی نهایة الدولة الأغلبیة، چاپ احمدبن میلاد و محمد ادریس، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۸) سعد زغلول عبدالحمید، تاریخ المغرب العربی، اسکندریة ۱۹۷۹ـ۱۹۹۰. (۹) احمد سلاوی، کتاب الاستقصالأخبار دول المغرب الاقصی، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء ۱۹۵۴ـ۱۹۵۶. ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حامیم بن من‌الله بن حریز»، شماره۵۷۵۰. |